Sanal Gerçeklik Nedir? Nerelerde Kullanılır?

Sanal Gerçeklik Nedir?

2018 yılında Steven Spielberg’ün “Ready Player One” filmi, sanal gerçeklik nedir sorusunu ilk kez sorduğunuz anlardan biri olması muhtemeldir. Endüstri 4.0 geçmişteki sanayi devrimlerini günümüzdeki en yeni teknolojilerle derliyor. Teknolojik imkanların yarattığı yeni ayrıcalıklarla birlikte deneyim olgusu da farklı biçimlere evrilmiştir. Geliştirilen cihazlar; sanal gerçeklik, artırılmış gerçeklik,yapay zeka, simülasyon evrenleri gibi tasarıları ulaşılabilir hale getirmiştir. Peki, sanal gerçeklik nedir?

Sanal gerçeklik, görüntüleri iki boyutlu ekranlardan algılamak yerine üç boyutlu gerçeklikte deneyimlemeye yarayan bir teknolojidir. Kısa tanımıyla, teknoloji kullanılarak oluşturulan kurgular ile gerçek ve hayalin birleştirilmesidir. Kurgulanan ortam aracılığıyla sanal dünyayla kurulan etkileşimin sınırları genişletilebilmektedir. İngilizcede Virtual Reality (VR) olarak tanımlanan sanal gerçeklik teknolojisi; insanoğlunun yıllardır hayal edip kurguladığı ve üzerine filmler, videolar ürettiği bir modeldir. Sanal gerçeklik teknolojisi, bireylerin çok daha karmaşık sorunları çözmek için bilgisayarlarla doğrudan etkileşimde bulunabilecekleri bir araçtır ve sanal gerçekliğin en önemli özelliği gerçek ortamları taklit etmesidir.

Sanal terimi, etimolojik olarak fiziksel olarak mevcut olmayan, yazılım tarafından görünür kılınan anlamına gelmektedir. Latince virtualis kökünden gelen sanallık, kavram olarak var olmayan ancak bir yanılsama yoluyla var olduğu algılanan şeyler için kullanılır. Türk Dil Kurumu'nun sanal olarak tanımladığı, gerçekte var olmayan kavram, olay ve mekanlar için kullanılır. Terimin kökü "sanmak" fiilinden gelir. Bu açıdan bakıldığında sanal gerçeklik kavramının gerçek dışı bir yaşam formu olduğu düşünülemez. Terim daha ziyade, gerçek hayatın uç noktalarının sanal bir gerçeklikte buluştuğu ortam olarak anlaşılmalıdır.

Bu görünür kılma ve gerçeklik deneyimi sunma durumu, titizlikle çalışılması gereken bir konudur. Çünkü insan beyni, gerçekle gerçek olmayan arasındaki ayrımı nüans farklılıklarıyla algılar. Bu sebeple sanal gerçeklik teknolojileri, birçok ayrı duyuya yönelik geniş kapsamlı çalışmaların sonucudur. Standart bir sanal gerçeklik teknolojisi, çeşitli başlık ve projeksiyonlarla çalışmaktadır. Başka duyulara hitap eden sistemler için geliştirilmiş ekipmanlar ise ayrı parçalar olarak düşünülebilir ya da esas cihaza entegre edilebilir. Bu anlamda, geliştirilen bir VR teknolojisi  görme, dokunma, duyma ve hatta koku alma duyularına hitap edebilmektedir.

Sanal gerçeklik teknolojisi, sanal dünyayı gerçek hayatta deneyimlemeyi mümkün kılmaktadır. Temelde, kullanıcının kurgulanmış ya da simüle edilmiş ortama katılmasını sağlar. Bu sayede hem eğlence sektöründe hem de çeşitli faaliyet alanlarında ihtiyaç duyulan etkileşim, dijital bağlamda yaratılabilir. Sanal gerçeklik eğitim, eğlence, sağlık, spor gibi pek çok farklı alanda kullanılabilmektedir. Eğlence sektöründe yıllardır uygulanan ve geniş bir kullanım alanı bulan VR gözlükler, çeşitli yardımcı cihazlarla zenginleştirilebilmektedir.

Günümüzde, dokunma ya da koku duyusuna hitap eden ekipmanlar sayesinde, kurgulanan üç boyutlu ortamın gerçekliği yeni bir boyut kazanmıştır. Oyun sektörünün öncü firmaları, çokça talep gören bu uygulamaya yönelik yenilikçi yaklaşımlarla hareket etmektedir. Endüstriyel alanlarda ve çeşitli sektörlerde de kendine yer edinmeye başlayan ve gün geçtikçe gelişen VR teknolojisi, etkileşimle ilerleyen süreçleri yönetmeye ve denetim mekanizmalarının biçim değiştirmesine de olanak sağlamaktadır. Gelecekte bu biçimlerin ve yaklaşımların çeşitlenmesi için çalışılmaktadır.

Sanal Gerçeklik Gözlüğü Nasıl Çalışır?

İnsan zihni, dış dünyayı algılarken temel duyu organlarından çok daha fazlasına ihtiyaç duymaktadır. Işık, hareket, doku gibi verilerin yanı sıra denge gibi unsurlar da önemli veriler oluşturur.

Bilinçli ya da bilinçsiz olarak beyne iletilen bu verilerin bir araya gelmesi gerçeklik algısının oluşmasını sağlamaktadır. O halde yapay biçimde yaratılan iletilerle beyinde gerçeklik algısı yaratmak mümkündür. Kullanıcının bir cihaz yardımıyla sanal ortama dahil edilmesi sanal gerçeklik algısını oluşturmayı sağlar. Bu cihaz, VR gözlük olarak adlandırılır.

Sanal gerçeklik gözlüğü, giyilebilir teknoloji olarak tanımlanmaktadır. Bu gözlükler pek çok alanda ve eğlence sektöründe kullanılabilmektedir. Uygulama için gerekli bileşenler şunlardır:

• Bilgisayar, konsol, akıllı telefon vb. cihazlar

• Ekranı muhafaza edebilecek bir kulaklık seti

• Cihazın kontrol mekanizmasına hizmet eden ve kullanıcı hareketlerini takip edebilen bir ekipman

• Koku alma, dokunma gibi duyulara hitap eden sanal gerçeklik cihazları için gerekli donanımlar

İngilizce’de Head Mounted Display öbeğinin kısaltması olan HMD, genel olarak sanal gerçeklik cihazlarını tanımlamaktadır. Doğrudan çevirisi kafaya monte edilen ekran anlamına gelen HMD cihazlar, iki boyutlu ekrana bağlı kalmayan ve sınırsız üç boyutlu görüntü elde etmeye yarayan bir donanıma sahiptir. Bu sayede, kullanıcının kafa hareketlerine göre görüntüler sunabilirler.

Sanal gerçeklik cihazları, ekran ya da ekranlarla gönderilen yayınları kullanıcının göz hareketleriyle uyumlu biçimde yaratabilmektedir. Bunu da göz ve cihaz arasına yerleştirilen lensler sayesinde gerçekleştirir. Gözün odaklandığı alanlarda stereoskopik görüntüler yaratarak derinlik algısı vermektedir.

Ancak insan beyni, gerçeklik algısı konusunda detaylıdır. Pek çok verinin kusursuz bir uyumla ve doğru zamanda aktarılması gerekmektedir. Bu sebeple VR gözlükler, saniyede en az 60 karelik görüntülerle çalışmaktadır.

Sanal Gerçeklik İle Neler Yapılabilir?

Sanal gerçeklik, hem kurgulanmış hem de simüle edilmiş evrenleri mükemmel biçimde deneyimlemeyi mümkün kılmaktadır. Sınırsız alanlarla yarattığı uygulamalar eğlence sektöründe sıkça kullanılmakta ve daha pek çok alana yayılmaktadır.

Endüstriyel sektörlerde denetim, kontrol, ön çalışma gibi amaçlarla kullanımı için çalışılmaktadır. Sorunların ve çözümlerin sanal kurgular aracılığıyla önceden tespit edilmesi maliyet ve zaman tasarrufu için büyük bir potansiyel taşır.

Peki bu VR teknolojisi hangi biçimlerde karşımıza çıkar?

Sanal gerçeklik teknolojisi, simülasyon tabanlı olarak kurgulanabilir. Yani, bir sürüş deneyiminde çeşitli girdiler ve sürücü tepkilerine göre görsel ya da sesli geri bildirimler yaratılabilir. Bu sayede, kullanıcının gerçek bir araç sürüyor hissini yaşaması sağlanabilir. Avatar imajı tabanlı VR teknolojisinde ise kullanıcı kendisini bir oyun karakteri olarak görebilir, ellerini ve kollarını hareket ettirebilir. Farklı sistem kapasitelerine uyumlu olarak çalışabilen bu teknoloji, çeşitli katılım biçimlerine imkan tanır. Projektör tabanlı sanal gerçeklik, gerçek ortamların modellenmesiyle yaratılır. İnşaat, sağlık gibi çeşitli alanlarda ihtiyaç duyulan ve eğitim amaçlı kullanılabilen bu biçim; dijital ortamdaki kullanıcı etkileşimini artırmayı hedefler. Normal bir ekranda üç boyutlu görüntü sunan masaüstü tabanlı sistemler ise sınırlı ancak etkileşimli bir ortam yaratabilir.

Sanal Gerçeklik Oyunları

Sanal gerçekliğin en sık kullandığı alanlardan biri eğlence sektörüdür. VR’ın oyun sektöründe kullanımı yeni değildir ve her geçen gün gelişmektedir. Büyük şirketler pek çok oyunun sanal gerçeklik cihazlarıyla uyumlu versiyonlarını yaratmaktadır. VR teknolojisinin oyun sektöründe kendini göstermesi 1990’ların ortalarına denk gelmektedir. Bu teknoloji, günümüze kadar uzanan süreçte hem donanımsal hem yazılımsal gelişmelerle başka bir boyut kazanmıştır. PS4, PC gibiş ortamlarda en çok oynanılan sanal gerçeklik oyunlarına şunları örnek verebiliriz:  Half-Life: Alyx, Rec Room, The Forest, Resident Evil 7.  Oculus Rift, HTC Vive, Sony Playstation VR gibi ticari uygulamalar sanal gerçeklik deneyimini her anlamda daha ulaşılabilir kılmıştır. Sanal gerçeklik oyunları günden güne popülerleşmiş ve yenilikçi bir biçime dönüşmüştür.

Sanal Gerçeklik Filmleri

Sanal gerçeklik uyumlu filmler, bir filmi üç boyutlu biçimde algılamanızı ve kurgusal bir evrenin içine girmenizi mümkün kılar. 3D gözlüklerle başlayan bu süreç, sanal gözlüklerle başka bir boyut kazanmıştır. Özel kulaklıklar, VR gözlükler ve hatta özel veri eldivenleri yardımıyla zenginleştirilen sanal gerçeklik deneyimi; pek çok cihazla uyumlu ve ulaşılabilir bir hale gelmiştir.

Sanal gerçeklik filmleri, sinema endüstrisinin bir konu olarak ele aldığı simülasyon evrenlerini gerçek ve deneyimlenebilir hale getirmiştir. Sanal Gerçeklik teknolojisi kullanılan ya da bu konuyu ele alan filmler için  Matrix, Avatar, Other Life örnek verilebilir.

Sanal Gerçeklik Videoları

Sanal gerçeklik videoları, üç boyutlu algılanabilen simülasyon ortamlarının çeşitli donanımlarla zenginleştirilmesi sonucunda gerçek bir deneyim gibi yaşanmasını mümkün kılar. Çeşitli denizaltı kurguları, seyahat deneyimi simülasyonları, eğitim videoları gibi farklı faaliyetler VR teknolojisiyle entegre edilebilmektedir.

Sanal Gerçeklik Uygulamaları

Sanal gerçeklik deneyimi; eğitim, sağlık, spor gibi pek çok alanda büyük bir potansiyel sunmaktadır. Sanal gerçeklik uygulamalarından bazıları şunlardır:

• Araç parçalarını içeren sürüş simülasyonu

• Uçuş simülasyonu

• Müze, tarihi alan vb. ortam gezileri

• Google Earth gezintisi

• Tıp öğrencilerine yönelik cerrahi uygulama kurguları

• Sağlık sektöründe tedavi biçimlerine yönelik çalışmalar

• Konut, otel vb. ortam simülasyonları

• Online alışveriş ürünlerine ilişkin incelemeler

• Savunma sanayisine yönelik kurgular

Firmalar VR Teknolojisinden Nasıl Faydalanıyor?

VR teknolojilerinin donanımlarının gelişmesi, firmalara geniş olanaklar sunmaktadır. Çünkü daha erişilebilir hale gelen sanal gerçeklik deneyimi, işlevsel ve yenilikçi uygulamalara dönüşebilmektedir.

Yenilikçi yöntemlerle eğlence sektörünün boyutunu değiştiren VR teknolojisi; kullanıcının oyun, film gibi araçları üç boyutlu biçimde algılamasını ve yeni bir deneyim edinmesini mümkün kılmaktadır. Bu sebeple farklı alanların popüler ürünleri VR uyumlu biçimlerle kullanıcıya sunulmakta, daha da ötesi bu şekilde talep görmektedir.

Kurumsal eğitim modelleri, geliştirilen sanal gerçeklik kurgularıyla sağlanabilmekte ve yeni, verimli modeller oluşturulabilmektedir. Bu anlamda gerek savunma sanayisinde, gerek sağlık, spor gibi faaliyetlere dayalı eğitimlerde VR teknolojisine entegre olmak mümkündür. Çeşitli oryantasyon uygulamaları dijital ortam olanaklarıyla gerçekleştirilmekte, bunu yaparken etkileşim sağlanabilmektedir.

Endüstriyel tasarımcılar ve üreticiler, VR teknolojisinin imkanlarıyla yeni deneyimler yaratabilmektedir. Tasarım ve imalat süreçleri, simüle edilmiş ortamlarda takip edilebilir ve gerekli müdahaleler daha erken gerçekleştirilebilir. Böylelikle zaman ve maliyet tasarrufu konusunda bugüne kadar sahip olunmayan bir fırsatla hareket edilir.

Sanal Gerçeklik Firmalara Hangi Fırsatları Sunuyor?

Sanal gerçeklik uygulamaları; simülasyon evrenleri ya da kurgulanmış gerçeklikler yardımıyla şirketlerin çalışma biçimlerine katkı sunabilmektedir. Sanal gerçeklik ortamındaki ön çalışmalar, incelemeler ve denetimler; kurumların ihtiyaç ve analizlerini belirlemelerine yardımcı olabilir. Zaman, maliyet gibi belirleyici faktörlerin daha verimli biçimde kullanılmasını mümkün kılar. Risklerin tespit edilmesine, çözümlerin erken süreçte geliştirilmesine yardımcı olur.Bununla birlikte, kullanıcıların etkileşim taleplerine cevap vererek gerek eğlence sektöründe gerekse eğitim faaliyetlerinde yeni biçim ve arayışlara iyi bir çözüm sunar.